تاریخچه:

درختان گلابی که امروزه مورد کشت قرار می­ گیرند از گونه­ های وحشی آن حاصل شده اند. طبق نظریه محققین گونه های وحشی گلابی در مناطق مختلف اروپای غربی تا آسیای شرقی پراکنده می باشند. نام علمی آن pyrus communis می­ باشد که از خانواده Rosaceaeاست. برگ­ هایی دایره ­ای شکل با گل­ های سفید رنگ درگل آذین دیهیم انتهایی و پرگل و دارای میوه ای کروی شکل می­ باشد. گل آذین گلابی ­ها دارای هفت یا هشت گل بوده و نامحدود هستند، به این صورت که شکوفه ­های کناری یا جانبی اول باز شده و شکوفه های انتهایی آخر باز می­شوند. تمایز یابی درگلابی حدود ۶۰ روز بعد از مرحله تمام گل صورت می گیرد. جوانه­ های گل در انتهای شاخه­ ها و اسپورهای کوتاه ۲ساله و مسن­تر تشکیل می­شوند. امروزه رقم­ های مختلفی در جهان وجود دارد که ۱۶رقم از آن در نهالستان پیام سبز تالش تکثیرمی­ شود.

شرایط مناسب برای کشت گلابی  و خوج: گلابی درختی است که در مناطق مختلف ایران از مرطوب و نیمه مرطوب تا استپی خشک، نیمه خشک و سرد سیر کوهستانی کاشته می­شود سرمای مورد نیاز گلابی برای اغلب ارقام بین ۶۰۰ الی ۱۵۰۰ ساعت حرارت زیر ۷  درجه سانتی گراد می ­باشد. گل­ های گلابی بعد از میوه­ های هسته­ دار باز می ­شود و به همین دلیل خطر سرمازدگی گل­ ها در این درخت بسیار کمتر است. گلابی در زمستان تا دمای ۲۵-  درجه سانتی­گراد را تحـمل می­ کند ولی شکوفه­ ها در  ۱-  درجه سانتیگراد آسیب می بینند.

نیاز آبی گلابی در حد متوسط است و شرایط نامناسب رطوبت را تحمل می­­ کند. خاک­ های شنی رسی و عمیق با تحت الارض نفوذ­پذیر برای کشت گلابی مناسب ­اند. خاک ­های سنگین و خاک­ هایی باPH  بالای ۵/۷ و آهکی برای این گیاه مناسب نیستند. از آنجایی که استان های شمالی کشور در قسمت  جلگه تا ارتفاع ۱۲۰۰متر امکان تکثیر و توسعه باغات گلابی و خوج از جمله ارقام پاییزه که در نوع خود بی­ نظیر می­ باشد و می­ تواند کمک بزرگی در جهت تامین میوه کشور باشد که در استان ­های دیگر کمتر این امکان دارد.

تکثیر گلابی

۱-تولید پایه: پایه ­های مناسب جهت تکثیر گلابی شامل گلابی وحشی، زالزالک و به می­ باشد. با توجه به اینکه پایه زالزالک و به کند رشد بوده و به دلیل سریع رشد بودن گلابی بعضاً پس از پیوند، به خاطر همخوانی نداشتن پایه و پیوندک در زمان رشد ،مرسوم­ ترین تکثیر پایه گلابی پایه  گلابی وحشی می ­باشد.

الف-تکثیرگلابی وحشی: معمولا به سه روش قلمه و بذر و پا­جوش تکثیر می­ یابد که مرسوم ترین روش ازدیاد آن تکثیر به روش بذر است.

گلابی وحشی: این گلابی بسیار کوچک و سفت می­ باشد به اصطلاح در گوشت آن ریگ­ های گوشتی ریزی وجود دارد که زیر دندان حس می شود. دانه­ های آن زیاد است درختی است خاردار که ارتفاع آن به ۲۰ تا ۳۰متر با شاخه­ های فراوان بدون کرک و تنه شیاردار  و همچنین به رنگ خاکستری تیره است.(در خاک های خشک و آهکی از این پایه می­ شود) پایه­ های بذری گلابی درختانی تنومند را تولید می کنند و رشد رویشی این درختان که بواسطه توانایی جذب بالای ازت توسط ریشه ­های آن می ­باشد سبب می­شود که تولید محصول در درختان پیوند شده روی این پایه ها با تاخیر همراه باشد.

ب-ثکثیر زالزالک: تکثیر این گیاه نیز به دو روش می­ باشد روش اول تکثیر با قلمه ­های نیمه خشبی، روش دوم تکثیر به روش بذر که مرسوم  ترین روش  تکثیر نیز می ­باشد.

زالزالک: سیستم ریشه آن عمیق و سرعت رشدش متوسط است سرما را تحمل می­ کند ولی گرمای خشک و بیش از حد را نمی ­پذیرد. در نواحی ساحلی رشد کرده ولی میوه­ دهی و رنگ پائیزی درخشانی نخواهد داشت. خاک­های سبک لومی، شنی غنی با زهکش خوب و زمینه آهکی را ترجیح می­ دهد. خاک ­های قلیائی و خشکی را نیز تحمل می­ کند. (در خاک­ های سنگلاخ از این پایه استفاده می­ شود) زالزالک نیز با پوسته نسبتا ضخیمی که دارد امکان سبزشدن آن در مناطق معتدله سال اول کم بوده ولی در مناطق با زمستان­ های سرد ایران امکان سبز شدن در سال اول وجود دارد. از پایه زالزالک نیز به عنوان پایه پاکوتاه کننده درختان گلابی مخصوصا در خاک های آهکی می­توان استفاده کرد. 

ج-تکثیر پایه به: بِه از طریق پاجوش، قلمه، خوابانیدن قابل تکثیر است که مرسوم­ترین روش آن تکثیر به روش بذر است.

به: خاک­ های نیمه سنگین رسی و شنی برای کشت درخت بِه مناسب است. خاک­ های آهکی موجب عدم جذب آهن و ابتلا به زردی می ­شود که این حالت در اراضی سنگین و زه­ دار هم مشاهده می­ شود. درخت بِه، به شوری خاک و آب مقاوم­تر از سایر میوه­ های دانه ­دار است. بِه تا حدودی به خشکی مقاوم است. (درخاک­ های زهکشی شده برای احداث باغ گلابی از این پایه استفاده می ­شود) امروزه برای پرورش درختان پا­کوتاه و متوسط از پایه به جهت پیوند گلابی استفاده می­ شود و این پایه نسبت به سرما و یخبندان شدید حساسیت دارد ولی به طور معمول زودتر بارور شده و عمرشان نیز نسبت به پایه های بذری گلابی کمتر است.                                                بیشتر گلابی ­ها دارای عادت و تناوب باردهی نبوده و هر سال بار می ­دهند، ولی (نهال­ های) هاردی و کومیس پیوند شده روی پایه به بعد از یک سال پربار به تولید گل کم تمایل نشان می­دهند.

۲-آماده سازی بستر کشت بذر و قلمه:

اوایل دی ماه بذر­های مورد نظر در کرت ­های طولی که  سطح  زیرین آن را ماسه ۶/۰ به عمق ۱۰سانتی­متر جهت زهکشی و جلوگیری از ماندابی، سطح میانی آنرا کود دامی پوسیده یا تفاله چای ،ماسه بادی و خاک هوموسی به نسبت ۱:۳که به اندازه ۱۵ تا ۲۰سانتی­متر ترکیب شده و سطح بعدی آن را یعنی همان سطحی که بذر را روی آن قرار می­ گیرد از ماسه بادی تشکیل شده است می­پاشند (بذرها را بطوری که از هم   ۲ تا ۳ سانتی­متر فاصله داشته باشند می­ پاشند) . بعد از اتمام بذرپاشی مقدار  ۲-۱ سانتی­متر ماسه بادی + خاک هوموسی+ خاک برگ را روی بذرها می­ ریزند و با آبیاری ملایم جهت چسبیدن بذر به بستر و خروج هوا از حفره ها عملیات بذرپاشی تمام می شود. (شکل۱) و در زمستان سال بعد جابجا می­ شوند. (شکل۲)

نکته: می­توان بذر­ها را از همان اول در کرت ­های طولی، طوری که فاصله هر ردیف از هم ۴۰ تا ۵۰ سانتی­متر و فاصله بذرها در هر ردیف۱۰سانتی­متر باشد تا عمل پیوند به سهولت انجام گیرد پاشید (در این روش نیازی به انتقال به خزانه کرتی دوم نیست) و یا اول در کرت ­های آماده شده طبق روش بالا، بذرپاشی می­ کنند و بعد از سبز شدن آن، نشاها را به خزانه دوم به صورت گلدانی انتقال می­دهند.   

(شکل۲)

برای کشت به روش قلمه در همین کرت­ ها قلمه­ ها را از شاخه­ های چوب سخت گرفته بطوری که قطر ۱ تا ۲سانتی­متر و ارتفاع آن ۱۰ تا ۱۵ سانتی­متر باشند بعد آن­ها را در ردیف های طولی که فاصله هر ردیف از هم ۴۰ سانتی­متر و فاصله هر قلمه ۱۰سانتی­متر با زاویه ۴۵ درجه م ی­کارند و روی قلمه ها را با چسب پیوند می­پوشانند و در زمستان سال بعد قابل جابجایی و پیوند می­ شوند.

۳-انتقال به خزانه دوم: بذرها و قلمه­ ها را بعد از کاشت و سبز شدن در زمستان دوم به خزانه دوم (گلدان) انتقال می­ دهند و بعد از آن که مقاوم و به قطر۳-۲سانتی­متر رسیدند آماده پیوند زدن خواهند بود. ترکیب خاکی این گلدان­ ها ماسه بادی ،کوددامی پوسیده یا تفاله چای و خاک هوموسی می ­باشد که به نسبت ۱:۳ترکیب می ­شود.

نکته: برای قلمه­ های با فاصله­ کاشته شده میتوان در همان خزانه اولیه پیوند زد سپس بعد از یکسال یا به محل اصلی کاشت نهال یا به گلدان برای استفاده در فصل بهار یا پاییز انتقال داد.

۴- پیوند: در درختان گلابی عمل تکثیر و ازدیاد غالباً از طریق غیر جنسی (پیوند) با استفاده از پایه ­هایی که  ذکر شد صورت می ­گیرد و طی این عمل درخت گلابی بارآوری تشکیل می­ گردد. معمول­ ترین پیوندهایی که روی این پایه ­ها صورت می­ گیرد پیوند اسکنه که در زمستان از اوایل بهمن تا اواخر اسفند و پیوند پوستی در تابستان از اوایل مرداد تا اواسط شهریور می­ باشد.

در روش پیوند اسکنه ­ای ممکن است پایه و پیوندک دارای قطر مساوی باشند و یا پیوندک نازک­تر باشد . طول پیوندک باید درحدود ۸ سانتی­متر بوده و لااقل یک جوانه داشته باشد و محل قطع پیوندک کنار جوانه باشد. پیوندک در هنگام استراحت گیاه از شاخه یک ساله گرفته می­ شود. روش کار بدین ترتیب است که سرپایه را قطع کرده، در امتداد قطر سطح برش یک شکاف عمودی به طول  ۵سانتی­متر ایجاد می­ کنند و یک پیوندک را که ته آنها به شکل گووه ­ای است بریده شده است در دو طرف آن قرار می­دهند. به طوری که لایه ­های زاینده پایه و پیوندک بر روی هم قرار گیرند (شکل۳) در این روش محل پیوندک و نوک آن باید با چسب پیوند پوشانیده شود تا از نفوذ آفات و بیماری به پایه و پیوندک جلوگیری شود همچنین رطوبت خود را از دست ندهند (شکل۴).

در روش پیوندپوستی جوانه به همراه قسمتی از پوست شاخه جدا می­ گردد که بسیار ساده و قابل اجرا می­ باشد. برای قطع جوانه ابتدا در فاصله دو سانتی­متری از بالای جوانه را نیز با چاقو نشان گذاشته و سپس از همان نقطه چاقو را در پوست فرو برده و به آرامی تا محل نشانه زیر جوانه بطور یکنواخت برش می ­دهیم بطوری­که مقداری از چوب همراه با جوانه قطع شود. شاخک ­هایی که جهت تهیه پیوندک گرفته می­ شود در داخل کیسه­ های کنفی مرطوب گذاشته تا رطوبت خود را از دست ندهند روی پایه حدود ۱۰ الی ۲۰ سانتی­متر از سطح خاک تمیز شود. سپس با چاقوی پیوند زنی از طرف شرق و جنوبی ساقه ، دو شکاف یکی افقی و دیگری عمودی ایجاد کرده و برش به گونه ­ای باشد که خط برش افقی را به دو قسمت مساوی تقسیم کند، بطوری که پس از خاتمه عمل برش به شکل T معکوس درآید. پس از خاتمه عمل برش با نوک چاقوی پیوند زنی پوست، دو شکاف عمودی پایه را که به شکل T معکوس است با دقت از چوب جدا می­ کنیم. پیوندک در ابتدای محل برش از پایین در شکاف قرار گرفته و با آرامی تا محل برش افقی جایگذاری و مازاد حذف می­ گردد. پس از استقرار پیوندک در پایه حتماً بایستی با نوار نایلونی و یا از چسب باغبانی برای بستن و محافظت از پیوند استفاده شود. (شکل۵)

پس از بیست روز الی بیست و پنج روز بعد از پیوندزدن پیوندک با پوست نوار پلاستیکی را باز کرده  (شکل ۶)  و در اسفندماه اقدام سر­زنی پایه  ۲ تا ۵ سانتی­متر از بالای محل پیوند می­ کنیم.

                               (شکل۵)                                                       (شکل۶)

نکاتی چند در مورد پیوند                                                    
الف: چاقوی پیوندی باید کاملاً تمیز و ضدعفونی و تیز باشد تا برش­های صاف امکان­پذیر باشد. ب:جوانه مورد نظر در حال رکود باشد ولی پایه مستقر در خزانه انتظار یا در زمین اصلی در حال رشد باشد. ج: تهیه و انتخاب پایه مورد نظر د: انتخاب پیوندک و تراش بر حسب نوع پیوند و: استقرار پیوندک بر روی پایه آماده شده ه: بستن محل پیوند ی: استفاده از ترکیبات محافظتی مثل چسب پیوند

۵-حذف شاخه­ های جانبی: موضوع مهم بعد از پیوند و در طول دوران رشد و نمو و فعالیت پیوند، جلوگیری از رشد و نمو جوانه­ های دیگر در پایین و بالای محل پیوند روی پایه می ­باشد . در این رابطه با استفاده از چاقوی تیز یا قیچی نسبت به حذف تمامی آنها اقدام می­ گردد. بعد از برش این قسمت­ها و هر نقطه برش شده دیگر کاربرد چسب پیوند ضروری می ­باشد (شکل۷).

۴-احداث باغ:

الف:تهیه نقشه و زمین:

ب:ایجاد گودال: عرض و عمق گودال کشت بستگی به عمق و ابعاد ریشه نهال و نوع خاک دارد. در صورتی که خاک زمین از نظر بافت متوسط باشد معمولا عمق گودال کمی بیشتر از طول ریشه و عرض گودال حداقل دو برابر محیط ریشه نهال درنظر گرفته می­ شود. اگر خاک سفت و متراکم باشد عمق گودال کشت را بیشتر در نظر می­ گیرند. به هر حال اگر عمق و عرض گودال خیلی زیاد در نظر گرفته شود نهال پس از آبیاری نشست زیادی خواهد داشت. در صورتی که طوقه نهال در خاک فرو رود احتمال پوسیدگی آن و آلودگی به بیماری­ های قارچی افزایش می­ یابد.

ج:کاشت: ژرفای کاشت باید طوری باشد که پیوند­گاه ( محل پیوند )، دست کم  ۵ تا ۸ سانتی­متر بالای سطح خاک واقع شود تا از ریشه ­دار شدن گیاه در بالای پیوند که ممکن است اثر پایه را خنثی کرده و نیز از گود افتادن درخت ( یعنی قرار گرفتن طوقه آن در ژرفای زیاد خاک ) که به اصطلاح باعث خفگی آن خواهد شد جلوگیری به عمل آید. از اضافه کردن کودهای شیمیایی و یا دامی به داخل گودال کشت بایستی پرهیز نمود چرا که ممکن است سبب سوختگی ریشه­ های جوان نهال­ ها گردد. استفاده از مقدار کمی کود گاوی کاملا پوسیده بصورت مخلوط با خاک در کف گودال در برخی خاک­ ها قابل توصیه است. در نقاطی که باد منظم می­ وزد ، رشد پیوندک باید رو به باد قرار داشته باشد تا از شکسته شدن گیاه در اثر فشار باد جلوگیری گردد .

با توجه به شیوه مرسوم تولید نهال گلابی به صورت گلدانی و زمینی (خزانه دوم)، نحوه انتقال و کشت آنها در زمین اصلی یا باغ نیز دارای  تفاوت ­های است. در خصوص نهال­ های گلدانی در هر فصلی از سال امکان کاشت آن­ها در باغ وجود داشته ولیکن بهتر است این جابجایی در فصل رکود گیاه (زمستان) صورت گیرد. نهال­ های تولید شده در زمین (خزانه دوم) معمولاً از اوائل آبان تا اسفند از زمین خارج و سپس به زمین اصلی (باغ) انتقال می ­یابند. در موقع کاشت نهال در زمین اصلی، هرس متعادل ریشه و تاج در رشد بهینه گیاه در سال­ های بعد تأثیر بسزایی دارد.

د:ایجاد پوشش و قیم: هنگام کشت نهال قرار دادن یک قیم در کنار نهال ضروری است. معمولا این قیم حداکثر  ۲ متر طول داشته و سطح مقطع آن می ­تواند مربع، مستطیل و یا دایره باشد. حدود ۵۰ سانتیمتر از قیم داخل زمین قرار می­ گیرد. برای درختان پاکوتاه و یا نیمه پاکوتاه طول قیم معمولا کمتر از ۲ متر می ­باشد. پس از کشت نهال بایستی خاک کافی در گودال ریخته و سپس آن را توسط پا یا بوسیله پشت بیل متراکم کرد. تا محفظه‌های هوا در اطراف ریشه‌ها باقی نماند و همچنین مقدار نشست خاک که در اثر آبیاری به وجود می‌آید و باعث گود افتادن نهال می‌گردد به حداقل کاهش یابد سپس نهال را بوسیله بست­ های لاستیکی یا پلاستیکی به قیم متصل می­ کنند.

ه:آبیاری: باید بی درنگ پس از کاشت ، نهال‌ها را آبیاری کرد . در غیر اینصورت درصد نهال‌هایی که به اصطلاح نمی‌گیرند یعنی خشک می­ شوند نیاز به کاشت مجدد یا واکاری خواهد بود .

ی:هرس: ( تشکیل تاج و فرم دهی مناسب ) درختان گلابی را نیز همانند درختان سیب می­توان با اشکال مختلف گرد یا پهن و همچنین پاکوتاه و پابلند تربیت نمود. در بین انواع فرم­ ها، فرم دوکی و بادبزنی با شاخه­ های عمودی، بادبزنی با شاخه­ های افقی، جامی و تیپ ­های مختلف جامی پرورش می دهند. برای بدست آوردن درختان پابلند که ارتفاع تنه آن اکثراً بین ۱/۶۰ تا ۱/۸۰ متر می­ باشد از پایه­ های بذری گلابی استفاده می ­شود. بطور کلی می ­توان گفت که این نوع درختان پابلند و پا متوسط کروی هنوز در اکثر نقاط دنیا مورد کشت و پرورش قرار می گیرند. قدرت مقاومت یک چنین درختانی در مقابل سرما بیشتر بوده ولی از لحاظ اقتصادی به واسطه دیر بارور شدن این درختان و کمی محصول آن در واحد سطح مقرون به صرفه نیستند. به همین منظور امروزه در بسیاری از کشورهای اروپایی و همینطور در ایالات متحده آمریکا از فرم­ های پهن و پاکوتاه و به تازگی از فرم­ های داربستی نیز استفاده می ­شود. در بعضی از باغات که درختان گلابی بعنوان تزیین دیوار­ها مورد پرورش قرار می­ گیرند، می­ توان انواع مختلف فرم ­های پالمت، چتری، کوردن را مورد استفاده قرارداد. بطورمعمول برخی از ارقام گلابی رشدعمودی یافته و شکل طبیعی درخت به فرم مخروط کشیده می­ باشد و شاخه ­های جانبی کم و بیش عمودی رشد می­ کنند. برای حل این مشکل از انواع بازوهای جداکننده استفاده می­ شود.